Ik ben meertalig en dus lees ik ook kranten uit heel wat landen. Ook voor internet-nieuws worden bij ons standaard meerdere bronnen aangeboord. Vanochtend las ik een artikel van de Oekraïens-Amerikaanse journalist Lev Golinkin over de leugens waarmee Russische – en trouwens ook alle andere autocratische – overheden de werkelijkheid manipuleert. Van het “er-is-niks-aan-de-hand” bij de ramp in Chernobyl via de “wij-hebben-het-niet-gedaan” over de MH-17 naar de “speciale-militaire-actie” die nu in Oekraïne duizenden mensenlevens vergt (evengoed van Russen als van Oekraïners, trouwens).
De wereld kijkt vol onbegrip naar peilingen die laten zien dat 60 % van de Russen achter het gestoorde beleid van Poetin staat. Het “wir-haben-es-nicht-gewusst” is blijkbaar weer helemaal terug van weggeweest. En niemand begrijpt hoe het kan dat de geschiedenis zich zó compleet lijkt te herhalen. Een schrijfster die de Holocaust overleefde verwoordde het mooi: “Het gebeurt opnieuw: een gevaarlijke éénling die landen binnenvalt en moordt, en niemand in de wereld lijkt in staat hem tegen te houden”.
Die eenling kan dat alléén door te liegen. Liegen en anderen de schuld geven van zijn eigen wrede en onmenselijke mentaliteit, zoals Hitler de schuld gaf aan Joden en Zigeuners, zoals Trump de schuld gaf aan de socialisten en immigranten, zoals Marine Le Pen de schuld geeft aan Arabieren en buitenlanders en zoals Erdogan de schuld geeft aan alles en iedereen die – terecht – tegen hem is.
Hoe ver dat liegen gaat werd me uit het artikel duidelijk toen ik las dat in Rusland enkele dagen na de ramp in Chernobyl de 1-mei-parade gewoon is doorgegaan. Blijkbaar was het in stand houden van de leugen belangrijker dan de gezondheid en veiligheid van miljoenen mensen. En ook nu weer wordt de fabel, die Poetin vertelt over de oorlog in Oekraïne, IJzeren-Heinig herhaalt als een mantra. Zelenski is een Nazi, die misdaden pleegt en onschuldige Russen vermoordt; Poetin is de heilige die tussenbeide komt om die Russen te redden. De “Gotspe” opnieuw uitgevonden.
In 2014 liet de wereld Poetin zijn gang gaan toen die de Krim binnenviel en inlijfde. Ook toen kwam de leugen om de hoek kijken: in een “referendum” waar door de halve wereld aan wordt getwijfeld spraken de ondervraagde Krim-bewoners zich met een “nipte” meerderheid van 97 % uit vóór aansluiting bij Rusland. Beter nog dan Loekasjenko! En wat de Krimbewoners nou écht wilden was even belangrijk als de stemmen van de Witrussen in 2020.
Leiders, vooral totalitaire, liegen en bedriegen naar hartenlust en even schaamteloos als gewetenloos. Alles voor de macht. Dat daar miljoenen onschuldigen het slachtoffer van worden deert hen blijkbaar niet. Onvoorstelbaar, maar kennelijk waar.
Eén van die slachtoffers is Petr – of Petro, of Pjotr, of Peter, al naar gelang de taal waarin je het over hem hebt – die samen met zijn vrouw en stiefdochter en dier partner en zijn moeder halsoverkop Odessa moest verlaten omdat er bommen op de stad vielen. Petr is niet meertalig: hij spreekt Oekraïens en Russisch, zoals bijna iedereen in Odessa, maar geen andere talen. En dus is hij in de Haute-Saône een beetje verloren: de gesprekken met de kinderen, met Narine, zijn vrouw, en met Nathaliia, de moeder van zijn schoonzoon, zijn nog de enige gesprekken in zijn moedertalen die hij kan voeren.
Petr en ik praten met handen en voeten. Honderduit praten we, waarvan misschien tien procent begrepen wordt. Met handen en voeten hebben we het over klusjes in de tuin, die hij zo graag wil doen om zijn dank uit te drukken voor het geboden onderdak. Met handen en voeten probeer ik te zeggen dat hij me niks verschuldigd is, omdat immers de hele wereld schuld heeft aan zijn narigheid? Met handen en voeten begroeten we elkaar iedere dag.
Eén ding kan niet, als je met handen en voeten spreekt: liegen! Want als je met handen en voeten spreekt, spreken in werkelijkheid je ogen. Je ziel. En géén van beide liegen die: het verdriet, het gemis, de angst om wat nog komt, het trauma van een vlucht naar onbekende oorden, dat alles laat zich niet loochenen. Als Petr – met de hand, want die rare Franse gereedschappen zijn niks voor hem – het onkruid tussen de steentjes van het grindpad weghaalt, omdat hij dat ons heeft zien doen, weet ik al dat ik niet uit zal kunnen leggen dat hij het alléén maar moet doen als het zijn verveling verdrijft en hem iets te doen geeft, NIET omdat het voor ons moet. Ik zou er eerst Oekraïens voor moeten leren en ik hoef maar naar Petr te kijken om te hopen dat die vermaledijde oorlog zó lang niet hoeft te duren….
